Λέμε πόσο σημαντικό ρόλο έχουν οι δάσκαλοι στην ανάπτυξη των παιδιών, αλλά καμιά φορά δεν κατανοούμε τί ακριβώς σημαίνει αυτό. Τι κάνει έναν εκπαιδευτικό καλό; Το να αγαπάει τα παιδιά, να τους μαθαίνει πράγματα, να τα ενθαρρύνει, να τα φροντίζει, να τα καταλαβαίνει; Να μην τους φωνάζει; Μήπως καμιά φορά θέλουμε απλώς να μην τους βάζει πολλή δουλειά για το σπίτι; Είχαμε ποτέ έναν καλό δάσκαλο, και αν ναι, τί τον έκανε να ξεχωρίζει; Αυτό θα είναι το θέμα του γλυκού μας άρθρου, μια προσωπική γλυκιά ανάμνηση από μια καλή δασκάλα.

Εγώ, λοιπόν, είχα την ευλογία και την τύχη να έχω μια πραγματικά καλή δασκάλα. Την έλεγαν Φωτεινή Φραγκούλη και εδώ και λίγο καιρό δεν είναι πια κοντά μας. Η αλήθεια είναι ότι είχα χρόνια να τη σκεφτώ, μέχρι που είδα μια ανακοίνωση για ένα σεμινάριο στη μνήμη της… Από τότε όμως τη σκέφτομαι συχνά και λυπάμαι πολύ που δεν ήπιαμε ποτέ εκείνον τον καφέ που είχε πει στη μητέρα μου ότι θα πίναμε όταν μεγαλώσω.

Η κυρία Φωτεινή ήταν πολυβραβευμένη συγγραφέας, θα την ξέρετε σίγουρα. Ήταν και δασκάλα σε δημόσιο Δημοτικό σχολείο. Αγαπούσε πολύ τα παιδιά, τα αγαπούσε πραγματικά, μιας και είχε αφιερώσει όλη τη ζωή της σε αυτά. Ήταν μια δασκάλα γεμάτη ενέργεια, γεμάτη χαρά, γεμάτη ζωντάνια… Δε κουραζόταν ποτέ, πιστεύω, και δε θα κουραζόταν όσο κι αν μεγάλωνε, ξανάνιωνε μέσα από τα παιδιά, γινόταν και η ίδια παιδί. Ήταν από τη Λέσβο και την παιδική της ηλικία την είχε πάντα μαζί της, στο τρόπο που μιλούσε, στις ιστορίες που έλεγε και σε όσες έγραφε…

Το σχολείο των παιδικών μου χρόνων ήταν πολύ όμορφο, πολύ στέρεο, πολύ ξεχωριστό. Πέτρινο, διώροφο, ψηλοτάβανο, με μεγάλες αίθουσες και παράθυρα, που ξεκούραζες τη ματιά σου στα δέντρα και στη θάλασσα. Πράσινο και μπλε μαζί, τα χρώματα που αγαπώ. Ξέρεις τι σκέφτομαι μερικές φορές, Πουπέτα μου; Μπορεί να αγάπησα τόσο τα γράμματα εξαιτίας αυτού του σχολείου. Το δημοτικό μου σχολείο και οι δάσκαλοί μου.

Φωτεινή Φραγκούλη, Κατ-γατ-καραγάτ, Εκδόσεις Πατάκη, 2011

Από το μάθημα που έκανε δεν θυμάμαι πολλά μιας και έχουν περάσει χρόνια, αλλά αυτό που σίγουρα νιώθω είναι ότι έβλεπε το κάθε παιδί ως μια ξεχωριστή προσωπικότητα. Για τον καθένα είχε μια καλή κουβέντα να πει, στον καθένα ένα ερέθισμα να δώσει, και ακόμα όταν μάλωνε το έκανε σίγουρα με αγάπη. Κάθε παιδί ήταν ένα ξεχωριστό άτομο για εκείνη, με τα καλά και τα στραβά του. Τη συνάρπαζε ο εσωτερικός κόσμος των παιδιών, τον οποίο έβρισκε μαγικό με έναν λογοτεχνικό τρόπο. Χειροπιαστή απόδειξη του πώς μας έβλεπε, ένα αναμνηστικό λεύκωμα που μας είχε φτιάξει, όπου έγραφε μια φράση για τον καθένα, τι θα θυμάται από εκείνον. Από εμένα θα θυμόταν την αγάπη μου για τα βιβλία…

Αυτό που θα θυμάμαι εγώ για πάντα είναι οι παραστάσεις. Η κυρία Φωτεινή έστηνε κάθε χρονιά από ένα θέατρο, αρχαίες κωμωδίες, Καραγκιόζη, έκανε πρόβες στον ελεύθερο χρόνο της, τα απογεύματα, τα Σαββατοκύριακα. Τα παιδιά συμμετείχαν με την ψυχή τους, δεν ήταν κάτι το υποχρεωτικό -όπως οι σχολικές παράστασεις για τις γιορτές που προκαλούν άγχος και τρόμο σε παιδιά και γονείς- ήταν κάτι που φτιάχναμε όλοι μαζί, βήμα-βήμα, λέξη-λέξη, και το απολαμβάναμε πραγματικά!

Η κυρία Φωτεινή ενσάρκωνε με το δικό της μαγικό και ποιητικό τρόπο τις αρχές της σύγχρονης Παιδαγωγικής. Δεν ξέρω αν το έκανε συνειδητά ή ασυνείδητα, αλλά το έκανε. Ας δούμε λίγο τη θεωρία… Η έννοια της ατομικότητας του μαθητή, ως προσώπου με τις δικές του επιθυμίες, έγνοιες και ικανότητες έχει αναδειχθεί ήδη από την εποχή των μεγάλων παιδαγωγών του 20 αι. (όπως ο Cousinet και ο Freinet). Όπως επισημαίνει η Μαρία Σφυρόερα (βιβλίο 26), όμως, η συνειδητοποίηση ότι όλες οι σχολικές τάξεις είναι ανομοιογενείς, με παιδιά με διαφορετικά εφόδια και διαφορετικά στιλ μάθησης, δεν είναι αρκετή. Υπάρχει η ανάγκη για μια διαφοροποιημένη παιδαγωγική, μια παιδαγωγική που επικεντρώνεται στις διαδικασίες μάθησης, στους τρόπους για να μαθαίνεις, και όχι στα αποτελέσματα της μάθησης (κοινώς στο βαθμό που θα πάρεις). Μια παιδαγωγική που στοχεύει στο να βοηθήσει κάθε παιδί να οικοδομήσει τη δική του πορεία προς τη μάθηση, με βάση τα βιώματα, τα ενδιαφέροντα και τις περιέργειές του.

Έτσι, κανένα παιδί δε θα αποτύχει στο σχολείο, αλλά θα βρει τον δικό του τρόπο να μαθαίνει και τη δική του νοημοσύνη να αναπτύξει. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Gardner η νοημοσύνη δεν είναι μία αλλά πολλές: λεκτική, λογικομαθηματική, χωροταξική, κιναισθητική, μουσική, δια-προσωπική (να κατανοείς τους άλλους) και ενδο-προσωπική (να κατανοείς τον εαυτό σου). Και σύμφωνα με τον Malaguzzi τα παιδιά έχουν χίλιες γλώσσες.

Το παιδί

αποτελείται από εκατό.

Το παιδί έχει εκατό γλώσσες,

εκατό χέρια,

εκατό σκέψεις,

εκατό τρόπους σκέψης,

παιχνιδιού, ομιλίας.

Εκατό, πάντα εκατό

τρόπους να ακούει,

να θαυμάζει, να αγαπά.

Εκατό χαρές

να τραγουδά και να καταλαβαίνει,

εκατό κόσμους

να ανακαλύπτει,

εκατό κόσμους

να εφευρίσκει,

εκατό κόσμους

να ονειρεύεται.

Το παιδί έχει

εκατό γλώσσες

(και εκατό εκατό εκατό ακόμη),

αλλά του αποστερούν τις ενενήντα εννιά. […]

Ποίημα του Loris Malaguzzi, Αποκλείεται. Οι Εκατό υπάρχουν! στο βιβλίο Reggio Emilia. Οι χίλιες γλώσσες των παιδιών προσχολικής ηλικίας, 2012.

Αυτό όμως που έκανε τη δική μου δασκάλα, την κυρία Φωτεινή, πραγματικά ξεχωριστή δεν ήταν απλώς οι παιδαγωγικές της πρακτικές -που δε μπορώ ούτως ή άλλως να φέρω ακριβώς στη μνήμη- αλλά πάνω από όλα όσα η ίδια ήταν, η προσωπικότητά της, ο αέρας της. Εκείνη πρώτα απ’ όλα ενθουσιαζόταν με την παράσταση που ετοιμάζαμε, εκείνη καμάρωνε και εκείνη ανυπομονούσε, και αυτό μετέδιδε στους μαθητές της. Όταν ο Μικρός Αναγνώστης τη ρώτησε πώς ήταν η μέρα της εκείνη απάντησε: «Ήταν μια πολύ ωραία, δημιουργική, μέρα στο σχολείο, γιατί ετοιμάζουμε μια γιορτή με τους μαθητές μου». Παρέσερνε τους μαθητές μαζί της σε φανταστικά ταξίδια, όπως έκανε και στα βιβλία της. Το κατάφερνε αυτό επειδή έδινε αγάπη από την καρδιά της, μια «Αγάπη» που για εκείνη ήταν κάπως έτσι:

Εκείνη (η Αγάπη), Μαργίτσα μου, απ’ την ώρα που πάτησε το πόδι της στον τόπο μας σκόρπισε παντού τη χαρά. Ήταν καλή και προκομμένη, συντρέχτρα και πονετική. Διασκέδαζε μικρούς και μεγάλους. Έφτανε να σου χαμογελάσει κι ήθελες ν’ αρχίσεις το χορό και το τραγούδι. Όλοι ήταν φίλοι της. Νέοι και γέροι, μικροί και μεγάλοι. Τα παιδιά έπαιζαν μαζί της τα πιο τρελά παιχνίδια. Και οι μεγάλοι παίζαν με τα παιδιά και ήταν όλοι ευτυχισμένοι.

-Και οι μεγάλοι παίζαν με τα παιδιά; Μπράβο, αυτή θα ήταν ζωή, ψιθύρισε η Μαργίτσα.

-Ναι, ναι παιδάκι μου, όλοι παίζαμε και γελούσαμε. Όλου του κόσμου τα καλά αυτή μας τα είχε φέρει. Ακόμα και τα λουλούδια που είδες στις όχθες του ποταμού. Τα τριαντάφυλλα εκείνη τα πρωτόφερε στη σπηλιά.

Φωτεινή Φραγκούλη, Το χωραφάκι της αγάπης, Εκδόσεις Γνώση, 1989

Γιατί χωρίς αγάπη, όσες μεθόδους και τεχνικές κι αν σκεφτεί ο εκπαιδευτικός, δε θα μπορέσει να αγγίξει τις καρδιές των παιδιών, αυτό πιστεύουμε. Όπως ο μεγάλος παιδαγωγός του 19ου αι. Johann Heinrich Pestalozzi με την παιδαγωγική της καρδιάς: μια παιδαγωγική που βασιζόταν στην αγάπη και στην εμπιστοσύνη, μαζί με ασκήσεις νοημοσύνης και χειρονακτικών εργασιών, που στηριζόταν στην καλή ψυχική διάθεση των παιδιών, στην κινητοποίηση τους να ξεπεράσουν τις δυνατότητές τους, στην μύηση στην πνευματική αναζήτηση και στις μεγάλες αρχές, μέσα από τις οποίες θα φωτιστεί η δράση (J. Houssaye, Δεκαπέντε Παιδαγωγοί, 2000).

Όπως για την Ορθόδοξη Χριστιανική Παιδαγωγική, για την οποία, σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Β. Κοσμόπουλο, ο παιδαγωγός είναι ανάγκη να είναι το ζωντανό παράδειγμα, μια ενεργητική δύναμη που φέρνει ό,τι καλύτερο για να διαπαιδαγωγήσει τα παιδιά. Να προκαλεί στα παιδιά τη διάθεση να ανακαλύψουν το μυστικό της προσωπικότητάς του. Μέσα από τη δική του «άσκηση» τα παιδιά να κατανοήσουν την αξία της ατομικής προσπάθειας και να «ασκηθούν» τα ίδια, με ελευθερία και προσωπική ευθύνη για τη μόρφωσή τους ώστε να γίνουν κατ’ επίγνωση λειτουργικοί άνθρωποι, να γίνουν από άτομα πρόσωπα που ζουν σε κοινωνία με άλλους ανθρώπους.

Η αγάπη έρχεται σιγά σιγά. Σε πολιορκεί με λόγια και πράξεις και μετά είσαι στα απαλά της χέρια ένα ζυμάρι. Έτσι κι αλλιώς είμαι ένα πλάσμα εξαιρετικά ευέλικτο. Η αγάπη με έκανε λάστιχο. Μου έδωσε δύναμη αφάνταστη. Ακόμα δε μπορώ να καταλάβω πως βρέθηκα σ’ αυτή τη θέση. Πώς ο φόβος και ο θυμός της αρχής έγινε φροντίδα και αγάπη. Δηλαδή πώς χωρά ο άλλος και όλος ο κόσμος του μέσα σου; Πώς μεγαλώνει ο χώρος στο μυαλό και στην καρδιά σου;

Φωτεινή Φραγκούλη, Κατ-γατ-καραγάτ, Εκδόσεις Πατάκη, 2011

Έτσι αγάπησε την κυρία Φωτεινή η γάτα της και κάπως έτσι χωρούσε η κυρία Φωτεινή στο μυαλό και την καρδιά των μαθητών της. Μπορεί τότε να μην το καταλαβαίναμε αλλά έμεινε μέσα μας, επειδή η ίδια ήταν όντως ένα ζωντανό παράδειγμα και μια ενεργητική δύναμη. Δε χώρεσε μόνο στις καρδιές των παιδιών, αλλά και των γονιών τους, το οποίο είναι εξίσου σημαντικό.

Ο δάσκαλος για να μπορέσει να κάνει καλά το έργο του, δε γίνεται να μη σχετίζεται με τις οικογένειες των μαθητών του. Η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης μελετά τη σχέση του σχολείου με την οικογένεια, βλέποντας το σχολείο ως ένα σύστημα που πρέπει να ανοίξει για να αλληλεπιδράσει με την οικογένεια. Σύμφωνα με τη Θάλεια Δραγώνα (βιβλίο 23), το σχολείο παίρνει ένα ρίσκο και για να μπορέσει να συνδιαλλαγεί με τους γονείς, χρειάζεται να φτιάξει ένα κλίμα εμπιστοσύνης. Ο δάσκαλος να ακούει τους γονείς, να κατανοεί τις ιδιαιτερότητές τους, να σέβεται τη γνώμη τους, να τους κάνει συμμέτοχους στη σχολική ζωή και να τους εμπλέκει όπου μπορεί. Όπως τονίζει ο Malaguzzi (στο Reggio Emilia. Οι χίλιες γλώσσες των παιδιών προσχολικής ηλικίας) ο δάσκαλος πρέπει να έχει το χρόνο να γνωρίσει τα παιδιά και τις οικογένειές τους, να μάθει τις ελπίδες και τις φιλοδοξίες τους, να εξηγήσει και να μοιραστεί το δικό του όραμα, να τους κάνει να νιώσουν καλοδεχούμενοι στη σχολική τάξη.

Η κυρία Φωτεινή είχε πολύ καλή σχέση με τη μητέρα μου. Θυμάμαι να πηγαίνουμε στο σπίτι της επίσκεψη και θυμάμαι να μου αγοράζει τα βιβλία της. Θυμάμαι να πηγαίνουμε στην κηδεία της δικής της μητέρας. Αλλά καλύτερα τα θυμάται η ίδια, οπότε θα την αφήσω να σας τα πει…

«Η Φωτεινή είχε πάντα ένα χαμόγελο, ένα γλυκό χαμόγελο, ακόμα και όταν μίλαγε για σοβαρά θέματα είχε μια όψη που σε έκανε να ανοίγεσαι. Γνωριστήκαμε στην πρώτη συνάντηση με τους γονείς, είχε αναλάβει την τετάρτη τάξη. Αφού μας καλωσόρισε, είπε «τώρα θα αναγνωρίσω όλες τις μαμάδες ποιανού είναι». Τα βρίσκει, τα βρίσκει, τα βρίσκει, για εμένα βρίσκει ένα ξανθό αγοράκι, έπεσε πολύ μακριά, εκεί το σταμάτησε. 

Σαν άνθρωπος ήταν πάρα πολύ καλή, δεν ήταν ποτέ αυστηρή. Ναι μεν ήταν αυστηρή για να περάσει τις γνώσεις στα παιδιά -είχε πάααρα πολλές γνώσεις- και έβρισκε τρόπους να τα περάσει σωστά. Για παράδειγμα, μας έλεγε στις μαμάδες, στα Θρησκευτικά ήταν ταλαιπωρία να βγάλει βαθμούς γιατί κατά την άποψή της αυτό το μάθημα δε θα έπρεπε να έχει βαθμό, στο Χριστιανισμό σε ένα παιδί βαθμός δεν υπάρχει. 

Πιστεύω πως αυτή την τάση της να ανοίγονται οι άνθρωποι μπροστά της, να τους δέχεται πάντα με χαμόγελο, την είχε περάσει και στις μαμάδες. Καθόμασταν έξω από το σχολείο που περιμέναμε τα παιδιά, σαν παρέα, επειδή συνεχιζόταν η ατμόσφαιρα της συνάντησης με την κυρία Φωτεινή. Και πιστεύω το ίδιο γινόταν και με τα παιδιά.

Κάθε χρόνο ετοίμαζε πολύ σοβαρά θεατρικά έργα, που τα έκανε επαγγελματικά, έκανε πάρα πολλές πρόβες… Στα θέατρα αυτά ερχόντουσαν άνθρωποι του επαγγελματικού χώρου που τη γνωρίζανε, και οι γονείς φυσικά, και καλεσμένοι γονείς παλιών μαθητριών και μαθητών. Σχεδίαζε η ίδια και έφτιαχνε τα ρούχα με τη βοήθεια των μαμάδων που είχαν ραπτομηχανές. Εμείς οι μαμάδες τρέχαμε στα παιδιά που ήταν ήδη ντυμένα για την παράσταση να τους δώσουμε ένα χυμό, ένα νεράκι… Μας τα έκοβε όλα, για να είναι τα παιδιά αφοσιωμένα μόνο στο θέατρο. Τα θεωρούσε υπερβολές των μαμάδων, που ήταν όντως υπερβολές.

Έκανε πρόβες και στο σπίτι της… Κυριακή δέκα η ώρα είχανε πρόβα στο σπίτι της κυρίας Φωτεινής και μετά το απόγευμα άνοιγε το σχολείο και συνεχίζανε. Πάρα πολύ ωραία έργα… είμασταν όλοι οι γονείς πάρα πολύ ενθουσιασμένοι. Η προετοιμασία της παράστασης, για να γίνει τον Ιούνιο άρχιζε από το Νοέμβρη. Παρ’ όλα αυτά ήταν πάντα προετοιμασμένη για τα μαθήματα, έβρισκε και χρόνο να γράφει βιβλία. 

Μας καλούσε όλους στις παρουσιάσεις των βιβλίων της. Επειδή την είχαμε κάθε μέρα κοντά, οι μαμάδες είμασταν όλες πάρα πολύ ενθουσιασμένες που την κυρία Φωτεινή τη σέβονταν από εκδοτικούς οίκους, από την τηλεόραση… Ήταν η εποχή που δεν υπήρχε Ίντερνετ, για να πάει η τηλεόραση να πάρει από κάποιον συνέντευξη σήμαινε ότι ήταν πάρα πολύ σπουδαίο άτομο. Συχνά τη βλέπαμε σε σοβαρές εκπομπές, στην ΕΡΤ2 τότε.

Όταν μετακομίσαμε, κάθε χρόνο παίρναμε τηλέφωνο τη Φωτεινή στη γιορτή της. Μια φορά πήραμε λουλούδια και πήγαμε και σπίτι της. Στο τηλέφωνο λέγαμε για τους γονείς της που φρόντιζε… Πήγαμε στην κηδεία της μαμάς της, εκεί βρεθήκαμε με τις άλλες μαμάδες που έμεναν κοντά.

Ήταν εξαιρετικός άνθρωπος… Ο τρόπος που μιλούσε ήταν σα να βλέπεις θάλασσα και να ακούς τα κύματα, έτσι ήσυχα και όμορφα, αλλά το περιεχόμενο ήταν απίστευτο. Έβρισκε κάτι τρόπους… για να  μάθει στα παιδιά ορθογραφία, για παράδειγμα το ύψιλον, έλεγε μια ιστορία, να βλέπεις τη λέξη σαν ένα βουνό που κατεβαίνει σε μια κοιλάδα. Για κάθε γράμμα είχε μια ιστορία, για να έχουν τα παιδιά στο μυαλό τους μια εικόνα που τους μετέφερε. Το ξέρω γιατί μας το έλεγε σε συνάντηση γονέων.

Σήμερα με το Ίντερνετ έχει αλλάξει ο τρόπος ζωής μας, τα παιδιά τρέχουν. Οι γονείς λένε ότι τα παιδιά πάνε σε καλό φροντιστήριο και υπάρχουν δάσκαλοι που λένε μπράβο, δε σκέφτονται μήπως κάτι δε κάνουν σωστά. Ο δάσκαλος, η δασκάλα δεν επηρεάζει τόσο πολύ τα παιδιά όπως παλιά. Η κυρία Φωτεινή ήταν πάρα πολύ σωστή δασκάλα, όντως τα επηρέαζε. Οι γονείς πήγαιναν σε συνάντηση στο σχολείο μια φορά το τρίμηνο και έβγαιναν εμπλουτισμένοι, κάτι μάθαιναν για τα παιδιά τους, για το υλικό, για την ύλη… Είχαμε συναντήσεις με τέτοια Δασκάλα, με κεφαλαίο δέλτα, ήταν πραγματικά παιδαγωγός. Οι γονείς βγαίναμε εμπλουτισμένοι από μια τέτοια συνάντηση, ψυχικά εμπλουτισμένοι.»

Ήταν και για τις δυο μας παραπάνω από μια δασκάλα, ήταν ένας άνθρωπος που επιδρούσε στις ζωές μας. Κυρία Φωτεινή, να είσαι πάντα στο χωραφάκι της αγάπης…

Διαβάστε πρώτοι κάθε νέο μας άρθρο!

Βρείτε μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσής μας:

• Instagram: @eatdessertfirstgreece 
• Facebook profile: Giorgos Eliza Vlachakis
• Facebook page: eatdessertfirstgreece
• Twitter: @eatdessert1stGr
• Pinterest: eatdessert1stGr
• WordPress: Eat Dessert First Greece
• LinkedIn: Eliza Neofytou
• Reddit: eatdessertfirstgr

Ακολουθήστε μας συμπληρώνοντας το email σας στο πεδίο στο κάτω μέρος της ιστοσελίδας μας, για να σας έρχεται με email κάθε νέο μας άρθρο μόλις κυκλοφορήσει. Μην ξεχάσετε να κάνετε επιβεβαίωση της εγγραφής σας, στο email που θα σας έρθει! 🤗 Όσοι είστε κι εσείς wordpress bloggers, πατήστε απλώς follow.