• Instagram
• Facebook
• Facebook
• Pinterest
• Twitter
• LinkedIn
• Reddit
• WordPress
• Mail

Το νέο μας άρθρο είναι αφιερωμένο στην Πελοπόννησο, στα ήθη και τα έθιμά της που σχετίζονται με το Τριώδιο και την Αποκριά, με βάση το Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου της Έφης Γρηγοριάδου από τις Εκδόσεις Σαββάλας. Από τις ποικίλες συνταγές του βιβλίου επιλέξαμε την παραδοσιακή καρυδόπιτα με εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο.

Από το πλούσιο περιεχόμενο του βιβλίου επιλέξαμε, μιας και ξεκινάει το Τριώδιο, να σταθούμε στα ήθη και έθιμα που σχετίζονται με το Τριώδιο και την Αποκριά. Το τριώδιο φέτος ξεκινάει στις 21 Φεβρουαρίου, τρεις εβδομάδες πριν την Καθαρά Δευτέρα και την αρχή της Μεγάλης Σαρακοστής. Σύμφωνα με το Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου, Αποκριά σημαίνει απομάκρυνση από το κρέας, και προετοιμασία για να βιώσει ο άνθρωπος το Θείο Πάθος και την Ανάσταση του Σωτήρα Χριστού.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία ο εορτασμός της Αποκριάς ξεκινάει με το άνοιγμα του Τριωδίου και σηματοδοτεί την είσοδο στη Μεγάλη Σαρακοστή. Όπως μάθαμε, περιλαμβάνει τρεις Κυριακές, καθεμία με τη σημασία της. Η πρώτη Κυριακή είναι του Τελώνη και Φαρισαίου και θυμίζει στους Χριστιανούς την αρετή της ταπεινότητας. Η δεύτερη, η Κυριακή του Ασώτου τονίζει την αξία της μετάνοιας και της συγχωρέσης. Η τρίτη Κυριακή, η Κυριακή της Απόκρεω, αναφέρεται στη Δευτέρα Παρουσία και ονομάζεται έτσι επειδή είναι η τελευταία μέρα που τρώμε κρέας. Το Σάββατο πριν την Κυριακή της Απόκρεω ονομάζεται Ψυχοσάββατο ή Σάββατο των ψυχών, κατά το οποίο μνημονεύονται όσοι για διάφορους λόγους δεν τους έχουν κάνει μνημόσυνα.

Από λαογραφικής πλευράς η περίοδος της Αποκριάς περιέχει «ποικίλα έθιμα και εκδηλώσεις, μασκάρεμα, δρώμενα, αθυροστομίες, γλέντι, χορό, τραγούδι και διασκέδαση.» Οι ρίζες της Αποκριάς βρίσκονται στις εορταστικές εκδηλώσεις των Αρχαίων Ελλήνων που πραγματοποιούνταν προς τιμήν του Διονύσου στις αρχές της άνοιξης, με σκοπό να εξασφαλίσουν μια καλή χρονιά για τους ίδιους, τα χωράφια και τα κοπάδια τους.

Στην Αμαλιάδα υπάρχει το έθιμο του τελάλη ο οποίος τριγύριζε με τον γαϊδαράκο του, δηλαδή δυο μεταμφιεσμένους άντρες, και διαλαλούσε την αρχή του Τριωδίου.

Η πρώτη εβδομάδα, όταν αρχίζουν να σφάζουν τους χοίρους που έχουν και θρέφουν για το σκοπό αυτό, λέγεται προφωνή ή προφωνέσιμη, επειδή σε παλιότερα χρόνια κάποιος από ένα ψηλό μέρος προφωνούσε, δηλαδή διαλαλούσε, ότι αρχίζουν οι απόκριες.

Γ. Α. Μέγας, Ελληνικές γιορτές και έθιμα της ελληνικής λατρείας (από το Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου)

Η δεύτερη εβδομάδα, η Κρεατινή λέγεται και άρσι-βούρτσι που σημαίνει άνω-κάτω, διότι καταλύεται η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής και τρώμε ό,τι να ‘ναι. Σε αυτή την εβδομάδα είναι η Τσικνοπέμπτη.

Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή Μακαρωνού. Είναι το στάδιο προετοιμασίας για τη Μεγάλη Σαρακοστή, κατά το οποίο επιτρέπεται η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, αλλά όχι κρεατικών. Στην επαρχία οι βοσκοί προμήθευαν τα σπίτια με γάλα και οι νοικοκυρές έφτιαχναν τυρόπιτες, γαλόπιτες, γιαούρτι κ.α. Την Κυριακή της Τυρινής τα ανύπαντρα κορίτσια έπαιρναν κρυφά ένα μακαρόνι και το έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους για να ονειρευτούν τον άντρα που θα πάρουν.

Ένα ακόμα έθιμο ήταν το παιχνίδι με τα αυγά. Έψηναν για κάθε μέλος της οικογένειας και κάθε ζωντανό από ένα αυγό στη θράκα και έδιναν διάφορες ερμηνείες ανάλογα με το πώς ψηνόταν. Στο τέλος ο πατέρας κρεμούσε με μια κλωστή ένα βρασμένο και καθαρισμένο αυγό και τα παιδιά με το στόμα ανοιχτό προσπαθούσαν να το πιάσουν. Αλλού διαβάσαμε πως αν το αυγό είχε ιδρώσει ο κάτοχος θα είχε υγεία και ευτυχία, αν όχι τότε θα αντιμετώπιζε αρρώστιες και δυσκολίες. Αν το αυγό έσκαγε αυτό σήμαινε ότι έσκασαν οι εχθροί του κατόχου.

Έπειτα ερχόταν η Καθαρά Δευτέρα, η οποία σηματοδοτεί την έναρξη της μεγάλης νηστείας της  Σαρακοστής. Στο Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου διαβάζουμε πως οι νοικοκυρές καθάριζαν καλά τα μαγειρικά σκεύη από λίπη και τυχόν αρτύσιμα υπολείμματα. Το φαγητό ήταν λιτό, χωρίς λάδι, με λαγάνα, χαλβά, ταραμά, ελιές αλάδωτες, μαρούλια, πατάτες βραστές, όσπρια και φρέσκα κρεμμυδάκια. Επέλεγαν μάλιστα να τρώνε στην εξοχή -τα λεγόμενα κούλουμα- για να είναι πιο κοντά στη φύση.

Ένα από τα έθιμα στην Πύλο ήταν το κύλισμα της σαρακοστοκουλούρας. Αν πάει δεξιά σημαίνει πως θα είναι μια καλή χρονιά και θα πάει καλά το σπίτι, ενώ αν πάει αριστερά θα είναι κακή χρονιά και δε θα έχει πολλά γεννήματα.

Στο ορεινό χωριό Νέδουσα Μεσσηνίας, βορειοδυτικά του Ταΰγετου, την Καθαρά Δευτέρα λαμβάνει χώρα ένα αυθεντικό, αγροτικό δρώμενο, που έχει ως στόχο την καλή χρονιά. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει γνωστό και εκατοντάδες λάτρεις της παράδοσης μας συρρέουν για να το δούνε. Το αγροτικό καρναβάλι της Νέδουσας είναι ένα είδος θεάτρου του δρόμου, το οποίο αυτοσχεδιάζεται από τον θίασο. Αυτά που κάνουν το καρναβάλι ξεχωριστό είναι οι πρωτόγονες μεταμφιέσεις, το ομαδικό μουντζούρωμα των μελών του θιάσου, ο αγερμός όπως λέγεται μια κυκλική πομπή από σπίτι σε σπίτι, ο χορός των τράγων οι οποίοι είναι μέλη του θιάσου, η αροτρίοση που είναι μια αναπαράσταση οργώματος και σπόρος, ο γάμος που προκαλεί άφθονο γέλιο, καθώς και ο φόνος του γαμπρού, η κηδεία, ο θρήνος και η ανάσταση. Όλα αυτά περιγράφονται αναλυτικά στο Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου.

πηγή

Ένα άλλο δρώμενο που βρήκαμε στο Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου οργανώνεται τις δύο τελευταίες Κυριακές της Αποκριάς στο χωριό Μυρσίνη της ανατολικής Μάνης. Ονομάζεται Μόσκαρα και αναπαριστά το γάμο του Νέου και της Νέας. Στο δρώμενο συμμετέχουν μόνο μεταμφιεσμένοι άνδρες, οι οποίοι παριστάνουν το γαμπρό, τη νύφη, τους κλέφτες, το γιατρό, τη γριά βλάχα, το γέρο, τον αράπη, τον γνωστικό και τον τρελό.

Στη Μεθώνη Μεσσηνίας αναβιώνει η αποκριάτικη γαμήλια παράσταση του Κουτρούλη ο Γάμος, η οποία αναπαριστά τον αγώνα του Ιωάννη Κουτρούλη να παντρευτεί την αγαπημένη του τον 14ο αι. Όλοι οι πρωταγωνιστές είναι άντρες και ο γάμος ακολουθεί όλη την τελετουργία, όπως είναι το παραδοσιακό γλέντι την παραμονή του γάμου, η παρουσίαση και το ράντισμα των προικιών. Το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας ο θίασος οργανώνει μια παράσταση με σκηνές από τη ζωή του ζευγαριού, με πειράγματα, αστεία και σατυρικούς διαλόγους, μαζί με θέματα από την επικαιρότητα που προκαλούν το γέλιο. Τέλος γίνεται το γαμήλιο γλέντι με τραγούδι, χορό και νηστίσιμα εδέσματα. Σήμερα, που χρησιμοποιούμε τη φράση σαν παροιμία, διαβάσαμε πως τονίζεται το του Κουτρούλη που είναι συνώνυμο με το θορυβωδώς. Στα νεότερα χρόνια η φράση διασώθηκε χάρη στο ομώνυμο, σατιρικό, θεατρικό έργο του Αλέξανδρου Ρίζου-Ραγκαβή του 1845, με το οποίο σατιρίζει και στηλιτεύει τα πολιτικά ήθη της εποχής του Όθωνα.

Σύμφωνα με το Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου στην Αρκαδία, την Αχαΐα και την Ηλεία γιορτάζουν τις απόκριες με τη μεταμφίεση σε μπούλες ή μπαρμπούτες. Οι μασκαράδες φοράνε παλιά ρούχα που δεν ταιριάζουν μεταξύ τους, ακόμα και προβιές ζώων, κρεμάνε κουδούνια στη μέση και καλύπτουν το πρόσωπό τους με τσεμπέρι ή μουντζουρώνονται. Οι παρέες γυρνάνε από σπίτι σε σπίτι χωρίς να μιλάνε για να μην αποκαλυφθούν. Οι νοικοκυραίοι προσπαθούν με τεχνάσματα να τους κάνουν να μιλήσουν. Το απόγευμα οι Μπούλες και ο κόσμος συγκεντρώνονται σε ανοιχτά μέρη και πλατείες όπου ανάβουν φωτιές. Γύρω από τις φωτιές χορεύουν, διασκεδάζουν και λένε σατυρικά αστεία.

Στη Δημητσάνα έχουν ένα πρωτότυπο δρώμενο, τον Μακαρονά. Καθε χρόνο οι νέοι κατασκευάζουν με μεγάλη μυστικότητα το ομοίωμα του Μακαρονά. Το πρωί ο Μακαρονάς διαπομπεύεται πάνω σε ένα γάιδαρο συνοδευόμενος από μαυροντυμένους μασκαράδες και τη γυναίκα του. Το ομοίωμα το κρεμάνε στη μέση της πλατείας και οι μασκαράδες χορεύουν και τραγουδάνε. Υπάρχει και ένα «δικαστήριο» από τους πιο ηλικιωμένους και η ετυμηγορία είναι πάντα η ίδια: Να καεί στην πυρά. Παλιότερα το έθιμο αυτό γινόταν την Καθαρά Δευτέρα, όμως στις μέρες μας καθιερώθηκε την Κυριακή της Τυρινής.

• 

• 

• 

Αλλά φυσικά το πιο γνωστό απ’όλα είναι το Καρναβάλι της Πάτρας. Λόγω της επικοινωνίας του λιμανιού της με την γειτονική Ιταλία επηρρεάστηκε από το καρναβάλι της Βενετίας. Έγινε όμως ένα ξεχωριστό δρώμενο με τη δική του φυσιογνωμία. Η παρέλαση που κάθε χρόνο θαυμάζουμε καθιερώθηκε το 1870. Νωρίτερα οι μασκαράδες διασκέδαζαν σε σπίτια, καφενεία και ταβέρνες. Το 1951 ο Δήμος Πατρέων ανέλαβε τη διοργάνωση του καρναβαλιού και έκτοτε έπαψε ο αυθόρμητος χαρακτήρας του. Το 1974 ήταν η πρώτη χρονιά που οι μασκαράδες παρέλασαν πεζή, ενώ έως τότε παρήλαυναν μόνο τα άρματα. Από τότε το καρναβάλι εξελίσσεται διαρκώς και αποτελεί κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός.

Θα κλείσουμε το μικρό ταξίδι στα ήθη και τα έθιμα της Πελοποννήσου με το βενετσιάνικο καρναβάλι του Ναυπλίου, το οποίο λόγω της μακρόχρονης παρουσίας των Ενετών στην πόλη, συνδυάζει στοιχεία ελληνικού παραδοσιακού εορτασμού με στοιχεία από την ιταλική αυτοσχεδιαστική κωμωδία, γνωστή ως κομέντια ντελ’ άρτε με τον Αρλεκίνο, την Κολομπίνα, τον Πιερότο και άλλους.

Και επειδή το πολυποίκιλο Εδεσματολόγιον Πελοποννήσου, εκτός από πληροφορίες και ιστορίες έχει και αυθεντικές συνταγές, αποφασίσαμε να δοκιμάσουμε μια καρυδόπιτα με ελαιόλαδο, χωρίς σιρόπι, η οποία μας έκανε εντύπωση… και βγήκε τέλεια!

Καρυδόπιτα με ελαιόλαδο

*Παραθέτουμε τη συνταγή αυτούσια, όπως περιλαμβάνεται στο βιβλίο.

Υλικά

Ελαιόλαδο	1 κούπα
Ζάχαρη	1½ κούπα
Αυγά	6
Αλεύρι που φουσκώνει μόνο του	500 γρ.
Χυμός πορτοκαλιού	1 κούπα
Καρύδια χοντροαλεσμένα	1 κούπα
Μπέικιν πάουντερ	1 φακελάκι
Βανίλιες	2-3

Εκτέλεση

Σε μια λεκάνη χτυπάμε πρώτα το ελαιόλαδο με τη ζάχαρη, προσθέτουμε στο μείγμα ένα ένα τ’ αυγά, συνεχίζουμε το χτύπημα ρίχνοντας στο μείγμα το χυμό του πορτοκαλιού, τα καρύδια, σταδιακά το αλεύρι και τέλος το μπέικιν πάουντερ και τις βανίλιες.

Λαδώνουμε με πινέλο ένα ταψί, το πασπαλίζουμε με αλεύρι και αδειάζουμε μέσα το μείγμα. Ψήνουμε την καρυδόπιτα στους 140°C για σαράντα λεπτά περίπου.

• 

• 

• 

Καλή καρυδένια απόλαυση σε όλες και όλους!

Διαβάστε πρώτοι κάθε νέο μας άρθρο!

Βρείτε μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσής μας:

• Instagram: @eatdessertfirstgreece 
• Facebook profile: Giorgos Eliza Vlachakis
• Facebook page: eatdessertfirstgreece
• Twitter: @eatdessert1stGr
• Pinterest: eatdessert1stGr
• WordPress: Eat Dessert First Greece
• LinkedIn: Eliza Neofytou
• Reddit: eatdessertfirstgr

Ακολουθήστε μας συμπληρώνοντας το email σας στο πεδίο στο κάτω μέρος της ιστοσελίδας μας, για να σας έρχεται με email κάθε νέο μας άρθρο μόλις κυκλοφορήσει. Μην ξεχάσετε να κάνετε επιβεβαίωση της εγγραφής σας, στο email που θα σας έρθει! 🤗 Όσοι είστε κι εσείς wordpress bloggers, πατήστε απλώς follow.