Το μεγάλο ταξιδιωτικό μας αφιέρωμα στην Δυτική και Κεντρική Μακεδονία τώρα ξεκινά, και ξεκινά νύχτα! Αναχώρηση από το κέντρο της Αθήνας και πρώτος προορισμός η Καστοριά!
Στο πρώτο άρθρο του ταξιδιωτικού μας αφιερώματος στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία επισκεπτόμαστε την Καστοριά, κάνουμε μια νυχτερινή βόλτα στην πόλη κατά την οποία συναντάμε άγρια ζώα, βλέπουμε το ξημέρωμα στη λίμνη, περπατάμε στις όχθες της αλλά και στα δρομάκια της πόλης όπου βρίσκουμε τα παλιά αρχοντικά, κάποια από τα οποία στεγάζουν μουσεία, επισκεπτόμαστε το Ενυδρείο Καστοριάς και πίνουμε καφεδάκι με θέα τη λίμνη και παρέα τις χήνες. Στη συνέχεια, βρισκόμαστε στον Προϊστορικό Λιμναίο Οικισμό Δισπηλιού, όπου έχουμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον πολύ σημαντικό καθηγητή του Α.Π.Θ. και αρχαιολόγο κ. Κώστα Κωτσάκη.
Η Καστοριά είναι πόλη του δυτικού άκρου της Δυτικής Μακεδονίας, έδρα του Δήμου Καστοριάς και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Καστοριάς. Συνορεύει με τους Νομούς Ιωαννίνων, Κοζάνης, Φλώρινας και Γρεβενών, καθώς και με την Αλβανία στα δυτικά. Απέχει περίπου 500 χμ. από την Αθήνα και περίπου 190 χμ. από τη Θεσσαλονίκη.
Η πόλη της Καστοριάς είναι χτισμένη αμφιθεατρικά σε χερσόνησο της λίμνης Ορεστιάδας, σε υψόμετρο 620 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο. Η λίμνη της Καστοριάς έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Φυσικού Κάλλους, είναι ενταγμένη στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο “Natura 2000” και συντηρεί πλούσια πανίδα και χλωρίδα.
Φτάσαμε στην Καστοριά 4.30 η ώρα το πρωί, με σκοπό να περάσουμε όλη μας τη ημέρα εκεί. Το πρώτο πράγμα που αντικρίσαμε, φυσικά, ήταν η μεγάλη λίμνη της, στην επιφάνεια της οποίας τρεμόπαιζαν οι αντανακλάσεις των φώτων της νύχτας. Αφήσαμε το αυτοκίνητο κοντά στο κέντρο της πόλης και ξεκινήσαμε μια νυχτερινή βόλτα πλάι στη λίμνη, με κατεύθυνση προς τα ανατολικά. Περπατήσαμε ανάμεσα στην πλούσια βλάστηση από τη μια και τη λίμνη από την άλλη, και είχαμε τη χαρά να γνωριστούμε με την άγρια φύση της περιοχής. Ένα από τα πρώτα ζωάκια που μας υποδέχτηκαν ήταν μια αλεπού, την οποία προλάβαμε να τραβήξουμε φωτογραφίες και βίντεο!
Στο δρόμο μας συναντήσαμε ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Καστοριάς, το Σπήλαιο του Δράκου, το οποίο τέτοια ώρα ήταν, όπως είναι λογικό, κλειστό. Η είσοδός του, στην παραλίμνια οδό, σε απόσταση 20 μέτρων από τη λίμνη, ήταν χτισμένη με πέτρα, ενταγμένη πλήρως στο φυσικό τοπίο.
Ψάξαμε μερικές πληροφορίες στην ιστοσελίδα του και διαβάσαμε πως η ύπαρξή του ήταν κατά πάσα πιθανότητα άγνωστη κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, μιας και η πρόσβαση γινόταν μόνο μέσα από τη λίμνη. Ανακαλύφθηκε τυχαία από ντόπιους τη δεκαετία του 1940 και διανοίχτηκε ο παραλίμνιος δρόμος. Αργότερα, το 1954, ο Σουηδός εξερευνητής Linberg περιηγήθηκε στο σπήλαιο και ενημέρωσε την τοπική κοινωνία για την πλούσια μορφολογία του. Όμως, μόλις το 2009 το σπήλαιο άνοιξε τις πύλες του στο κοινό.
Το σπήλαιο εκτείνεται σε μια διαδρομή 300 μέτρων με ένα εντυπωσιακό τοπίο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Είναι το μοναδικό σπήλαιο στην Ελλάδα με λίμνες γλυκού νερού, 7 μικρές υπόγειες λίμνες. Διαθέτει 10 αίθουσες, 3 γέφυρες και 5 σήραγγες. Εντυπωσιαστήκαμε πολύ από τις περιγραφές και τις φωτογραφίες, όμως δυστυχώς ο προγραμματισμός της ημέρας δεν θα μας επέτρεπε να επιστρέψουμε όταν θα ήταν ανοιχτό. Ένας λόγος για να έρθουμε ξανά στην Καστοριά!
Συνεχίσαμε τη διαδρομή μας προς τα ανατολικά, με στόχο να φτάσουμε στη βυζαντινή Ιερά Μονή Παναγίας Μαυριωτίσσης, ένα μοναστήρι του 11ου αι., της εποχής του Αλεξίου Α’ Κομνηνού, σε απόσταση 4 χμ. από το κέντρο της πόλης. Όπως μάθαμε, η μονή ονομάστηκε Μαυριώτισσα από το απέναντι παραλίμνιο χωριό Μαύροβο, το σημερινό Μαυροχώρι κατά τον 17ο αι., μιας και οι κάτοικοι του χωριού συντηρούσαν το μοναστήρι. Αρχικά ονομαζόταν Παναγία Μεσονησιώτισσα και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Αφορμή για το χτίσιμο της μονής ήταν η αποβίβαση των στρατευμάτων του Αλεξίου Α’ Κομνηνού το 1083 για να εκδιώξουν, με επιτυχία, του Νορμανδούς κατακτητές της Καστοριάς. Στη συνέχεια, σε όλες τις φάσεις της ιστορίας της πόλης, η ανδρώα μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο ως πνευματικό κέντρο. Εκτός από την πανέμορφη μονή, στην πόλη της Καστοριάς υπάρχουν 74 ναοί οι οποίοι χρονολογούνται από τον 9ο έως τον 14ο αι. Το γεγονός αυτό καθιστά την Καστοριά έναν πολύ αξιόλογο προορισμό για θρησκευτικό τουρισμό.
Επιστρέφοντας προς το κέντρο της πόλης, συναντήσαμε και τις χήνες της λίμνης. Παρά το ότι ήταν νύχτα ήταν ξύπνιες και απολάμβαναν το κολύμπι τους στην επιφάνεια της λίμνης. Από την αρχή διαπιστώσαμε πως οι χήνες ήταν πολύ εξοικειωμένες με τους ανθρώπους καθώς όχι μόνο μας άφηναν να τις πλησιάσουμε αλλά πόζαραν κιόλας για τις φωτογραφίες μας!
Έτσι, οι ζωηρές χήνες της λίμνης μας έκαναν παρέα μέχρι το ξημέρωμα. Οι πρώτες ακτίνες του φωτός έκαναν τη λίμνη να λάμπει με ένα βαθύ μπλε χρώμα. Περπατήσαμε λίγο ακόμα στην όχθη της και στο τέλος ανεβήκαμε ένα δρομάκι προς τα μέσα, με κατεύθυνση το Ντολτσό, μια γραφική συνοικία της Καστοριάς.
Σε ενημερωτική πινακίδα διαβάσαμε πως το Ντολτσό αποτελεί το καλύτερα διατηρημένο μέρος της παλιάς Καστοριάς, με στενά λιθόστρωτα δρομάκια μεταβυζαντινές εκκλησίες και εντυπωσιακά μακεδονίτικα αρχοντικά. Η κατοίκηση στη συνοικία πύκνωσε έντονα μετά την οθωμανική κατάκτηση της πόλης το 1385 και τον εκτοπισμό των χριστιανικών πληθυσμών ανατολικότερα στη χερσόνησο της λίμνης, εκτός των ορίων του κάστρου. Αυτός είναι και ο λόγος που σώζονται μόνο μεταβυζαντινά και όχι βυζαντινά μνημεία. Η ύπαρξη και η διατήρηση των αρχοντικών, όπως μαθαίνουμε, οφείλεται στο ότι οι κάτοικοι ασχολήθηκαν με την γουνοποιία και απέκτησαν οικονομική και κοινωνική ευμάρεια. Έχοντας αυτές τις πληροφορίες στο νου, κάναμε μια πρώτη βόλτα στα σημεία ενδιαφέροντος της γειτονιάς.
Η πρώτη μας στάση ήταν το Αρχοντικό Πηχιώνος, το οποίο στεγάζει το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα. Ήταν ακόμα πολύ νωρίς το πρωί, οπότε για το μουσείο διάβασαμε λίγα πράγματα στον τουριστικό οδηγό της πόλης που αποκτήσαμε αργότερα μέσα στη μέρα. Το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, λοιπόν, είναι αφιερωμένο στην ιστορία του μακεδονικού Ελληνισμού στην Καστοριά. Φιλοξενείται σε ένα αρχοντικό του 18ου αι. που αποτελούσε την οικία του Αναστασίου Πηχιών, μια παραδοσιακή οικία μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής. Στα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνονται κειμήλια απόγονων Μακεδονομάχων, φωτογραφίες από την πρώιμη φάση και την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, στολές Μακεδονομάχων αγωνιστών και παραδοσιακές Καστοριανές στολές.
Δίπλα από το Αρχοντικό Πηχιώνος βρίσκεται η κεντρική πλατεία της συνοικίας, η Πλατεία Αφών Εμμανουήλ, η οποία μόλις είχε αρχίσει να φωτίζεται από το πρώτο φως της μέρας. Όπως μάθαμε από την ενημερωτική πινακίδα της περιοχής, η παραδοσιακή τριγωνική πλατεία παλιότερα φιλοξενούσε εμπορικά καταστήματα. Σήμερα, εκεί διοργανώνονται συχνά πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το όνομα της πλατείας και το μνημείο της τιμούν τους δύο Καστοριανούς εθνομάρτυρες, συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου.
Περπατήσαμε περιμετρικά της πλατείας και βρήκαμε τον Μεταβυζαντινό Ναό Αγίου Ανδρέα Καρίβη. Για τον ναό αυτό είχαμε διαβάσει πως σύμφωνα με την παράδοση εκεί είχε κηρύξει στους Καστοριανούς ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Πρόκειται για ένα μνημείο του 18ου αι., με κάποιες επισκευές του 19ου αι.
Ένα ακόμα κτίσμα παραδοσιακής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής που μας έκανε εντύπωση ήταν το Δεληνάνειο Λαογραφικό Μουσείο Καστοριανής Γυναίκας, που συναντήσαμε προχωρώντας προς τα νότια της πλατείας. Για το μουσείο αυτό βρήκαμε πως στεγάζει μια συλλογή από παραδοσιακά αντικείμενα καθημερινής χρήσης από το 1977, υπό τη φροντίδα του Συλλόγου Κυριών. Τα εκθέματα αποτελούν αντικείμενα που φυλούσαν οι παλιές Καστοριανές στα σεντούκια τους είτε ως κειμήλια, είτε ως προικιά, όπως υφαντά, πλεκτά, ρούχα, εσώρουχα και φωτογραφίες. Δυστυχώς το μουσείο ήταν και αυτό ακόμα κλειστό.
Το Ντολτσό ήταν πανέμορφο, αλλά μας είχε ήδη λείψει η πρωινή γαλήνη της λίμνης. Έτσι, επιστρέψαμε στις όχθες της και χαλαρώσαμε περπατώντας στη δροσιά των πρώτων πρωινών ωρών.
Καθώς περπατούσαμε, είδαμε μια πινακίδα που προειδοποιούσε για το πέρασμα βίδρας. Η βίδρα ήταν ένα ζωάκι που δεν γνωρίζαμε κι έτσι μας έκανε εντύπωση. Στη Wikipedia διαβάσαμε πως είναι ένα νυχτόβιο ζώο, συγγενής του κουναβιού, που ζει και αναπαράγεται στο γλυκό νερό. Δυστυχώς το είδαμε μόνο σε φωτογραφίες, όπου μας φάνηκε γλυκύτατο!
Στο πλούσιο οικοσύστημα της λίμνης, εκτός από τις χήνες και τις πάπιες που κυριαρχούν, είδαμε να υπάρχουν και ερωδιοί, πελαργόμορφα πτηνά με μακριά πόδια και ράμφος, τα οποία όπως διαβάσαμε ζουν σε ρηχά νερά, κοντά σε ποτάμια, λίμνες, έλη, δέλτα, θάλασσα. Μαζί με τις χήνες, έγιναν οι νέοι Καστοριανοί μας φίλοι!
Είχε φτάσει επιτέλους μια λογική πρωινή ώρα και το πρόγραμμά μας έλεγε επίσκεψη στο Ενυδρείο της Καστοριάς, μιας και το άρθρο μας είχαμε αποφασίσει να έχει ως κεντρικό άξονα τη λίμνη. Έτσι, κατευθυνθήκαμε τώρα προς τα δυτικά, ακολουθώντας τη Λεωφόρο των Κύκνων. Λίγο πριν φτάσουμε στο Ενυδρείο, περάσαμε από ένα οικολογικό πάρκο, το Περιβαλλοντικό Πάρκο Δήμου Καστοριάς. Το πάρκο περιείχε κατασκευές όπως ένα αγροτόσπιτο, έναν ανεμόμυλο, έναν στάβλο για ζώα, έναν υπαίθριο φούρνο, έναν βράχο αναρρίχησης κ.α. Σκεφτήκαμε πως το πάρκο αυτό αποτελεί μια ωραία υποδομή για εκπαιδευτικά προγράμματα περιβαλλοντικής αγωγής για παιδιά και όχι μόνο.
Δίπλα στο Ενυδρείο της Καστοριάς είδαμε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς. Στην ιστοσελίδα του βρήκαμε πως διοργανώνει πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα για διάφορες ηλικίες παιδιών, σεμινάρια και ημερίδες για ενήλικες, καθώς και έχει αναρτημένο εκπαιδευτικό υλικό σχετικό με τα εκπαιδευτικά του προγράμματα. Να σημειώσουμε πως όπως ενημερωθήκαμε από την ιστοσελίδα, η εβδομάδα που διανύουμε, 16-22 Σεπτεμβρίου 2021, είναι η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Κινητικότητας, κατά την οποία μετακινούμαστε με μέσα φιλικά προς το περιβάλλον.
Και ήρθε η ώρα επιτέλους να μπούμε στο Ενυδρείο! Όπως διαβάσαμε στο ενημερωτικό του φυλλάδιο, το Ενυδρείο Καστοριάς Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι το μεγαλύτερο ενυδρείο γλυκού νερού των Βαλκανίων. Η λειτουργία του ξεκίνησε το 2012 και εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, από τον οποίο πήρε και το όνομά του. Φιλοξενεί αυτόχθονα, ενδημικά καθώς και μεγάλο αριθμό ξενικών ειδών ψαριών και άλλων οργανισμών που διαβιούν στις λίμνες και τα ποτάμια της Ελλάδας και των Βαλκανίων.
Στο Ενυδρείο μας υποδέχτηκαν με χαρά και μας έκαναν μια πολύ αναλυτική ξενάγηση. Όλες οι παρακάτω πλούσιες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες προέρχονται από την ξενάγηση αυτή, για την οποία ευχαριστούμε θερμά τον κ. Ζήνωνα. Τον ευχαριστούμε επίσης και για την παρότρυνση να επισκεφθούμε μετά τον Προϊστορικό Λιμναίο Οικισμό Δισπηλιού, το οικομουσείο της πόλης, όπου βρέθηκε μια πολύ παλιά γραφή, όπως μας είπε. Φυσικά ακολουθήσαμε τη συμβουλή του!
Ο κ. Ζήνων μας είπε εισαγωγικά πως τα περισσότερα ψάρια που θα δούμε υπάρχουν σε όλες τις λίμνες, αλλά υπάρχουν και μοναδικές περιπτώσεις. Το νερό το φέρνουν από πηγή και του ρυθμίζουν τη θερμοκρασία, ανάλογα με το ψάρι.
Το ψάρι που μας έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν ένα προϊστορικό ψάρι, ο Οξύρρυγχος, ένα από τα πρώτα που εμφανίστηκαν στον κόσμο, από το οποίο βγαίνει ένα ακριβό χαβιάρι. Το ψάρι αυτό πρόλαβε και την εποχή που σέρνονταν τα ψάρια, για αυτό έχει τα πτερύγια χαμηλά και το στόμα από κάτω. Θα το δούμε αναλυτικότερα παρακάτω… Ας αρχίσει η ξενάγηση!
Ένα ακόμα από τα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που μας είπε ο ξεναγός μας είναι πως η λίμνη της Καστοριάς παγώνει για κάποιες μέρες κάθε χειμώνα. Θα θέλαμε πολύ να το δούμε από κοντά και αυτό! Επίσης, μας είπε πως στη λίμνη υπάρχουν και κύκνοι, οι οποίοι όμως τώρα έχουν γεννήσει και μεγαλώνουν τα μικρά, οπότε δεν πλησιάζουν τους ανθρώπους, όπως και πελαργούς οι οποίοι 5 Αυγούστου φεύγουν.
Στο τέλος της ξενάγησης σταθήκαμε για λίγο στον χώρο υποδοχής του Ενυδρείου και συζητήσαμε με τους ανθρώπους του. Μας μίλησαν για τα αξιοθέατα της πόλης, πολλά από τα οποία είχαμε προλάβει να δούμε από κοντά. Μας είπαν πως στην Καστοριά έχουν κυρίως χειμερινό τουρισμό, ειδικά τα Χριστούγεννα, μιας και τότε, 6-8 Ιανουαρίου, έχουν το καρναβάλι τους. Οι εορτασμοί αρχίζουν ήδη από πριν τα Χριστούγεννα, με ψησίματα, ποτά, μουσικές με χάλκινα και ατέλειωτη διασκέδαση στους δρόμους της πόλης.
Μας είπαν ακόμα πως η κορυφή του βουνού Ψαλλίδα ονομάζεται πλέον Μέγας Αλέξανδρος, επειδή σε μια πλευρά είναι σκαλισμένη η μορφή του Μέγα Αλέξανδρου. Ψάξαμε λίγο στο διαδίκτυο αυτή την ιστορία και βρήκαμε την εξής προσωπική αφήγηση: «Όταν πέρασε ο Μέγας Αλέξανδρος από εδώ, για να πάει στον Γράμμο, όπου υπήρχαν τα μεταλλεία που έβγαζαν ασήμι, στάθηκε για λίγο στην κορυφή της “Ψαλλίδας”, για να θαυμάσει την υπέροχη θέα που απλώνονταν στα πόδια του. Και τότε συνεπαρμένος από την μεγαλομανία που τον διέκρινε, έβαλε τους στρατιώτες του να λαξεύσουν τον βράχο που υπήρχε στην κορυφή του βουνού και να του δώσουν την μορφή του!».
Κλείνοντας, ρωτήσαμε για όλα τα μαγαζιά γουναρικών που είδαμε στους δρόμους κλειστά. Μας είπαν πως παλιότερα στην πόλη λειτουργούσαν 2.500 βιοτεχνίες. Στη δεκαετία του 1980 ο κλάδος χτυπήθηκε από την οικολογία. Επίσης η γούνα έφυγε από τη μόδα στη Δύση και η αγορά της Ρωσίας κορέστηκε. Μετά την κατάρρευση της γουνοποιίας, η μόνη διέξοδος της Καστοριάς ήταν ο τουρισμός, μιας και δεν είναι αγροτική ή κτηνοτροφική περιοχή, πέραν από μηλοκαλλιέργειες στα χωριά της. Εμείς ευχηθήκαμε ο τουρισμός να ανεβαίνει όλο και περισσότερο, ευχαριστήσαμε για άλλη μια φορά τον κ. Ζήνωνα για το πλήθος των γνώσεων που μας προσέφερε και πήραμε το δρόμο της επιστροφής για το κέντρο της πόλης.
Στο δρόμο της επιστροφής αποφάσισαμε να κάνουμε μια στάση για καφεδάκι δίπλα στη λίμνη, μιας και το τοπίο μας είχε μαγέψει. Εκείνη την ώρα είδαμε και ανθρώπους να κάνουν κωπηλασία στη λίμνη και σκεφτήκαμε πως η Καστοριά προσφέρεται και για αθλητικό τουρισμό!
Όσο πίναμε τον καφέ μας, μια χήνα βγήκε από τη λίμνη και μας έκανε ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία της!
Προτού μπούμε στο αυτοκίνητο για να κατευθυνθούμε προς το Δισπηλιό, την τελευταία στάση της επίσκεψής μας στην Καστοριά, κάναμε άλλη μια μικρή βόλτα στο Ντολτσό για να δούμε κάποια ακόμα αρχοντικά που δεν είχαμε συναντήσει νωρίτερα.
Ένα από τα αρχοντικά, το Αρχοντικό των Αδελφών Εμμανουήλ του 1750, στεγάζει το Ενδυματολογικό Μουσείο της πόλης. Το μουσείο ήταν δυστυχώς κλειστό, αλλά διαβάσαμε πως μέσα σώζονται παραδοσιακές τοπικές ενδυμασίες ανδρών και γυναικών της περιοχής. Οι φορεσιές, μαζί με τα κοσμήματα που τις συνοδεύουν, αποτυπώνουν τον τρόπο ζωής, την κοινωνική διαστρωμάτωση και τις επαφές των κατοίκων της περιοχής με την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Η λειτουργία του μουσείου οφείλεται στην προσπάθεια του μουσικοφιλολογικού συλλόγου “ΑΡΜΟΝΙΑ”, ο οποίος εργάζεται και φροντίζει για τον εμπλουτισμό και τη συμπλήρωσή του.
Ξεκινήσαμε λοιπόν για τον τελευταίο μας προορισμό, τον Προϊστορικό Λιμναίο Οικισμό Δισπηλιού, σε απόσταση περίπου 7,5 χμ. από την πόλη. Στον χώρο μας υποδέχθηκε φιλικά η κ. Σοφία Τσολάκη, ιστορικός-αρχαιολόγος και υπεύθυνη για την ενημέρωση σχετικά με τον λιμναίο οικισμό. Την ευχαριστούμε θερμά για όλες τις εξαιρετικές γνώσεις που μοιράστηκε μαζί μας για μια εποχή τόσο μακρινή από εμάς!
Ο χώρος που θα επισκεπτόμασταν είναι ένα υπαίθριο μουσείο, το οποίο φτιάχτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Περιλαμβάνει κατοικίες, μέσα στις οποίες μπορεί να δει κανείς πως ήταν οργανωμένο ένα νοικοκυριό. Υπάρχουν ακόμα και ομοιώματα ανθρώπων, για να δώσουν ζωντάνια. Πάμε, λοιπόν, να τα δούμε από κοντά!
Η κ. Τσολάκη ξεκίνησε λέγοντάς μας πως θα ταξιδεύαμε πολύ πίσω στον χρόνο, στη Νεολιθική Εποχή, από το 5.800 π.Χ. έως το 3.000 π.Χ. στο Δισπηλιό, στη νότια όχθη της λίμνης της Καστοριάς. Εκεί υπήρχε ένας λιμναίος οικισμός, μιας και οι κάτοικοι έχτιζαν τα σπίτια πάνω και δίπλα στα ρηχά νερά της λίμνης. Ήταν ψαράδες, γεωργοί, κτηνοτρόφοι και κυνηγοί, και είχαν ένα πλούσιο οικοσύστημα τριγύρω τους.
Οι αρχαιολόγοι γνωρίζουν πάρα πολλά πράγματα για τον οικισμό, επειδή 200 μέτρα πιο πέρα από το οικομουσείο έχουν γίνει ανασκαφές στις οποίες υπάρχουν πάρα πολλά ευρήματα. Ο χώρος στον οποίον θα περιηγούμασταν είναι μια προσομοίωση τμήματος του οικισμού, ο οποίος ήταν ολόκληρη κοινότητα, η οποία εκτιμάται ότι είχε χιλιάδες κατοίκους. Ο οικισμός ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1930, όταν είχε υποχωρήσει σημαντικά το νερό της λίμνης.
Το πρώτο στοιχείο που εμφανίστηκε ήταν ερείπια πασσάλων, οι οποίοι κάποτε υπήρξαν τα θεμέλια των σπιτιών. Αυτά έδωσαν το έναυσμα στον αείμνηστο καθηγητή Κεραμόπουλο να κάνει ανασκαφές. Το 1966 έκανε τη δική του έρευνα ο αείμνηστος Μουτσόπουλος, καθηγητής αρχιτεκτονικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το 1992 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ανέλαβε συστηματικές ανασκαφές, μια έρευνα η οποία ακόμα συνεχίζεται. Επικεφαλής αρχαιολόγος ήταν για πολλά χρόνια ο αείμνηστος Χουρμουζιάδης και τώρα ο κ. Κώστας Κωτσάκης, καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας. Στο εργαστήρι της ανασκαφής υπάρχουν κάποια από τα πρωτότυπα ευρήματα. Εκεί συναντήσαμε αργότερα τον κ. Κωτσάκη και συζήσαμε εκτενέστερα για την ανασκαφή.
Η κ. Τσολάκη μας εξήγησε πως μέσα στις καλύβες υπάρχουν ομοιώματα των ευρημάτων της ανασκαφής. Από τα σπίτια βρέθηκαν ερείπια, στοιχεία που προέρχονται από τα θεμέλια, τους τοίχους, ξύλο, πηλός. Το ξύλο διατηρήθηκε στη λάσπη επειδή δεν ήρθε σε επαφή με το οξυγόνο. Έχουν βρεθεί και τα ίχνη μιας βάρκας, η οποία ήταν στην ουσία ένας κορμός δέντρου σκαλισμένος.
Τα εργαλεία τότε ήταν από πέτρα, κόκκαλο, κέρατο και πηλό. Έχουν βρεθεί σκαπτικά εργαλεία από τα κόκκαλα της ωμοπλάτης βωοειδών, κάτι το οποίο δείχνει πως οι προϊστορικοί άνθρωποι δεν πετούσαν τίποτα. Οι ψαράδες έφτιαχναν κοκάλινα αγκίστρια. Υπήρχαν ακόμη και πήλινα βαρίδια για αργαλειό. Εκείνη την εποχή οι άνθρωποι ήταν και εξαιρετικοί στην αγγειοπλαστική. Πηλό έπαιρναν από την άκρη της λίμνης ή απ’ τους γύρω λόφους.
Σε μεγάλα πήλινα πιθάρια είχαν αρχίσει να αποθηκεύουν τη σοδειά τους. Ο νεολιθικός άνθρωπος, μας είπε η κ. Τσολάκη, υπήρξε ο πρώτος παραγωγός στην ιστορία, καθώς για πρώτη φορά καλλιέργησε τη γη, σιτάρι και κριθάρι, αλλά και εξημέρωσε ζώα. Σιγά σιγά ο άνθρωπος έγινε αυτάρκης, με μόνιμο τόπο δουλειάς, το χωράφι, και μόνιμο τόπο κατοικίας. Είχαν μάλιστα αρχίσει και οι ανταλλαγές, όπως μας δείχνει ο οψιδιανός, μια κοφτερή πέτρα, που βρέθηκε στις ανασκαφές και είχε προέλευση από τη Μήλο και τα Καρπάθια Όρη.
Μια ακόμα πολύ σημαντική πληροφορία που μας έδωσε η κ. Τσολάκη είναι πως στην ανασκαφή, μέσα στη λάσπη, έχει διατηρηθεί ένα κομμάτι ξύλου, μια πινακίδα που χρονολογήθηκε γύρω στο 5.200 π.Χ. Πάνω στην πινακίδα υπάρχουν πάρα πολλά χαράγματα, τα οποία επαναλαμβάνονται και πάνω σε αγγεία. Αν σκεφτούμε πως οι Γραμμικές Γραφές Α’ και Β’ ανήκουν στη 2η χιλιετία π.Χ., η 6η χιλιετία π.Χ. είναι πολύ παλιά για να ανεβάζουμε τελικά συμπεράσματα. Φαίνεται πάντως σαν μια προσπάθεια να επικοινωνήσουν και οι αρχαιολόγοι εύχονται κάποια στιγμή στο μέλλον να μπορέσουν να την ερμηνεύσουν.
Γύρω στο 3.000. π.Χ. μπαίνουμε στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού και ο οικισμός φαίνεται να παρακμάζει. Φαίνεται πως η συστηματική εκμετάλλευση της περιοχής την ταλαιπώρησε και κάποιοι άνθρωποι αναγκάστηκαν να φύγουν. Άλλοι έμειναν στη λίμνη, και είναι μια περιοχή την οποία ολοκληρωτικά δεν την εγκατέλειψαν ποτέ, όπως δείχνουν σημαντικά μεταγενέστερα ευρήματα της ανασκαφής.
Αφού τριγυρίσαμε στα σπιτάκια της προσομοίωσης του οικισμού και βγάλαμε τις φωτογραφίες μας, κατευθυνθήκαμε προς την έκθεση όπου είδαμε παλιές φωτογραφίες από την ανασκαφή, καθώς και φωτογραφίες κάποιων πρωτότυπων ευρημάτων. Έπειτα, επισκεφθήκαμε το εργαστήρι της ανασκαφής, όπου είδαμε ορισμένα από τα αυθεντικά ευρήματα, και όπου είχαμε την τιμή να συζητήσουμε με τον υπεύθυνο αρχαιολόγο της ανασκαφής κ. Κώστα Κωτσάκη.
Ο κ. Κώστας Κωτσάκης είναι ομότιμος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και συντονιστής Διδακτικών Περιοχών στο Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών ‘Μουσειολογία-Διαχείριση Πολιτισμού’ του Α.Π.Θ. και του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Γνωρίζαμε ήδη από πριν το σημαντικό εκπαιδευτικό του έργο και έτσι μας ενδιέφερε πολύ να μιλήσουμε μαζί του για την ανασκαφή στο Δισπηλιό.
Ο κ. Κωτσάκης μας μίλησε αρχικά για την αναπαράσταση του οικισμού, το «ανοιχτό μουσείο» όπως το ονομάζει, το οποίο δημιουργήθηκε το 1997. Η έκθεση των πρωτότυπων ευρημάτων είχε ήδη προηγηθεί και είχε ως στόχο να δείξει κάτι στην τοπική κοινωνία. Όλα αυτά είναι έργα του κ. Χουρμουζιάδη, ο οποίος ξεκίνησε την ανασκαφή το 1992 και είχε ως όραμα να αναδείξει και τον αρχαιολογικό χώρο. Σήμερα η ανασκαφή συνεχίζεται από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Η ανασκαφή έχει πάρα πολύ μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, μας είπε ο κ. Κωτσάκης, καθώς σώζονται τα ξύλινα μέρη από το 5.600 π.Χ. σε άριστη κατάσταση. Το Α.Π.Θ. διαθέτει ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα, στο οποίο συνεργάζονται με Ελβετούς, οι οποίοι έχουν την εμπειρία και την τεχνογνωσία για ανασκαφές σε μέρη κοντά σε λίμνες, και Βρετανούς. Το ευρωπαϊκό έργο αυτό σκοπεύει στην τελική δημοσίευση του οικισμού, η οποία είναι απαραίτητη για την επιτυχία της ανασκαφής.
Στην ανασκαφή υπάρχει μια μεγάλη ομάδα, η οποία εργάζεται όλο τον χρόνο και μελετάει διάφορες κατηγορίες υλικών. Μια ανασκαφή 20 χρόνων έχει πάρα πολύ υλικό και πάρα πολλά δεδομένα, άπειρες σελίδες και φωτογραφίες και αμέτρητα ευρήματα, μας επισήμανε ο κ. Κωτσάκης. Μέχρι το 2025, όποτε τελειώνει το πρόγραμμα, πιστεύουν πως θα έχουν μια πάρα πολύ καλή δημοσίευση και εμείς τους ευχόμαστε από καρδιάς τα καλύτερα!
Στη συνέχεια ο κ. Κωτσάκης μας είπε πως ο αρχαιολογικός χώρος δεν είναι ακόμα επισκέψιμος και μας μίλησε για το πόσο δύσκολο είναι να εκτεθούν οι προϊστορικοί χώροι, μιας και τα ευρήματά τους είναι μόλις κάποια ελάχιστα ίχνη. Ένα άλλο σχέδιο που έχουν και εύχονται να υλοποιηθεί σύντομα είναι να κάνουν μια ψηφιακή έκθεση σε ένα κτίριο δίπλα στον χώρο της ανασκαφής με πληροφορίες και επιστημονικά τεκμηριωμένες ψηφιακές αναπαραστάσεις του οικισμού, με βάση τα πιο πρόσφατα ευρήματα. Θα είναι ίσως η μόνη θέση στην Ελλάδα η οποία θα αξιοποιεί την τεχνολογία των τρισδιάστατων αναπαραστάσεων τις οποίες θα βλέπει κανείς στο κινητό, στο τάμπλετ ή με γυαλιά. Μας φάνηκε μια εξαιρετική ιδέα!
Έπειτα, ο κ. Κωτσάκης μας ανέφερε πως το ανοιχτό μουσείο ήταν πολύ πιο ωραίο παλιά, όταν δεν υπήρχαν τα καλάμια, τα οποία τώρα το «πνίγουν». Το 1997, όταν έγινε η αναπαράσταση του οικισμού, η περιοχή ήταν ακτή με νερό, και δεν υπήρχαν καλάμια. Δυστυχώς, τα καλάμια δεν επιτρέπεται να κοπούν, παρά το ότι στη λίμνη, τα καλάμια είναι πολύ πρόσφατα και είναι σύμπτωμα ασθένειας.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι πως η λίμνη είναι γεμάτη πασσάλους, εκτός από αυτούς της ανασκαφής, οι οποίοι φτάνουν σε 200 μέτρα βάθος. Δεν γνωρίζουν από ποια εποχή προέρχονται, μπορεί μάλιστα να είναι και παλιότεροι από εκείνους της ανασκαφής. Αν μπει το ειδικό πλωτό μηχάνημα που κόβει τα καλάμια, θα κόψει και τους πασσάλους… Οπότε η εργασία θα πρέπει να γίνει με το χέρι, κάτι που είναι πολύ δύσκολο μιας και στον βυθό της λίμνης υπάρχει βούρκος από τα πεσμένα καλάμια.
Μιλώντας για λίγο ακόμα για τα επόμενα σχέδιά μας στο ταξίδι μας στη Δυτική και Κεντρική Μακεδονία ολοκληρώσαμε την πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα μας. Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Κώστα Κωτσάκη για τον χρόνο που μας αφιέρωσε και τις πολύτιμες γνώσεις που μας προσέφερε!
Έχοντας κάνει ένα δυναμικό ξεκίνημα με την επίσκεψή μας στην Καστοριά, μπήκαμε στο αυτοκίνητο για να συνεχίσουμε το μεγάλο μας αφιέρωμα… Επόμενη στάση, το πανέμορφο Νυμφαίο Φλώρινας!
Διαβάστε πρώτοι κάθε νέο μας άρθρο!
Βρείτε μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσής μας:
- Instagram: @eatdessertfirstgreece
- Facebook profile: Giorgos Eliza Vlachakis
- Facebook page: eatdessertfirstgreece
- Twitter: @eatdessert1stGr
- Pinterest: eatdessert1stGr
- WordPress: Eat Dessert First Greece
- LinkedIn: Eliza Neofytou
Ακολουθήστε μας συμπληρώνοντας το email σας στο πεδίο στο κάτω μέρος της ιστοσελίδας μας, για να σας έρχεται με email κάθε νέο μας άρθρο μόλις κυκλοφορήσει. Μην ξεχάσετε να κάνετε επιβεβαίωση της εγγραφής σας, στο email που θα σας έρθει! 🤗 Όσοι είστε κι εσείς wordpress bloggers, πατήστε απλώς follow.
Eat Dessert First Greece 
Καλό υστεροκαλόκαιρο παιδιά! Εξαίρετο οδοιπορικό ξεκινήσατε και μπράβο. Ελπίζω να το απολαύσετε και εσείς και εμείς εδώ.
LikeLiked by 1 person
Σας ευχαριστούμε από καρδιάς αγαπητέ φίλε κύριε Γιάννη, καλό υστεροκαλόκαιρο να έχετε και εσείς και να περνάτε υπέροχα! Σας ευχαριστούμε θερμά και πάλι για τα καλά σας λόγια, καλό σας βράδυ!
LikeLiked by 1 person
I have a trip to Greece planned for October. It would be great to see Kastoria. It gives a whole new meaning to the term “ancient Greece.”
LikeLiked by 1 person
Thank you so much dear friend for your kind words about our country! We will translate our article soon in English too. Hope you have a great time in our country! Best wishes!
LikeLike