Τα γλυκά με φρούτα ήταν τα αγαπημένα των Αρχαίων Ελλήνων, τα εκτιμούσαν ιδιαίτερα οι Βυζαντινοί και μέχρι σήμερα είναι από τα χαρακτηριστικότερο παραδοσιακά μας προϊόντα. Σήμερα σε διάφορα μέρη της χώρας βρίσκουμε τοπικά γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες από φρέσκα εποχιακά φρούτα, τα οποία έχουν φτιαχτεί με παραδοσιακές τεχνικές και συσκευάζονται σε εντυπωσιακά βαζάκια. Στην πλούσια παραγωγή της χώρας μας, χαιρόμαστε πολύ που βρίσκουμε γεύσεις, από τις κλασικές και αγαπημένες έως τις πιο ιδιαίτερες, ώστε να μη βαριόμαστε ποτέ… Σίγουρα έχετε κάποια στο ψυγείο σας, οπότε βάλτε ένα κουταλάκι και ελάτε να περιηγηθούμε στις γλυκές ιστορίες τους!

Βαζάκια για να στολίζουν την κουζίνα μας

Μια από τις μεγαλύτερες απολαύσεις μας είναι να ανοίγουμε ένα βαζάκι γλυκό του κουταλιού, μέλι ή μαρμελάδα και να κλέβουμε κατεργάρικα μια πρώτη κουταλιά για να το δοκιμάσουμε… Το έργο μας αυτό γίνεται πολύ δύσκολο όταν το βαζάκι που το περιέχει είναι τόσο όμορφο, σαν κόσμημα!

Θέλοντας να μοιραστούμε μαζί σας τη χαρά μας αυτή, επιλέξαμε ένα μέλι από τη Ναύπακτο, μια μαρμελάδα από την Ελασσόνα και ένα γλυκό του κουταλιού από τις Σέρρες για να σας ανοίξουμε την όρεξη ώστε να μας ακολουθήσετε στο γλυκό ταξίδι στο χρόνο που ακολουθεί…

Πού συναντήθηκαν για πρώτη φορά το μέλι, η μαρμελάδα και το γλυκό του κουταλιού; Μήπως ήταν συγγενείς ή είχαν απλά γνωριστεί από πολύ παλιά; Ελάτε να κάνουμε ένα μικρό ταξίδι στο χρόνο και να ξετυλίξουμε την ιστορία τους…

Μαρμελάδα ή μέλι για πρωινό;

Νομίζαμε ότι η λέξη μαρμελάδα προέρχεται από το αγγλικό marmelade, αλλά κάναμε λάθος! Μάθαμε πως πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα αντιδάνειο: η μαρμελάδα προέρχεται από τη γαλλική marmalade, η οποία βγήκε από την πορτογαλική marmelada -όπου marmelo είναι το κυδώνι. Τώρα, το marmelo βγαίνει από το λατινικό melimelum το οποίο προήλθε από το δικό μας μελίμηλον. Το μελίμηλον, όπως διαβάσαμε στο Γαστρονόμο της Καθημερινής, ήταν ένας πολτός από σιγοβρασμένο κυδώνι με μέλι, δηλαδή το σημερινό κυδωνόπαστο. Μήλα ονόμαζαν τότε τα κυδώνια, τα μήλα, τα ροδάκινα, τα βερίκοκα και τα κίτρα.

Από τους Έλληνες έφτασε στους Ρωμαίους -στη συλλογή συνταγών του Απίκιου αναφέρονται οδηγίες για τη συντήρηση κυδωνιών, σταφυλιών, ροδιών, σύκων, μήλων, δαμάσκηνων, αχλαδιών, κερασιών, κίτρων και μούρων.

Για να διατηρήσετε κυδώνια

Διαλέξτε τέλεια κυδώνια με κοτσάνια και φύλλα. Τοποθετήστε τα σε ένα δοχείο, περιχύστε με μέλι και πετιμέζι και θα τα συντηρήσετε για πολύ καιρό.

Για να διατηρήσετε σύκα, μήλα, δαμάσκηνα, αχλάδια και κεράσια

Επιλέξτε τα όλα πολύ προσεχτικά με τα κοτσάνια τους και τοποθετήστε τα μέσα σε μέλι, ώστε να μην αγγίζει το ένα το άλλο.

Για να διατηρήσετε μούρα

Τα μούρα, για να διατηρηθούν, πρέπει να τοποθετηθούν στο χυμό τους μαζί με νέο κρασί (βρασμένο και κατεβασμένο στο μισό) σε γυάλινο δοχείο και πρέπει να τα προσέχετε όλη την ώρα.

Apicius, De re Coquinaria (από αγγλική μετάφραση και ερμηνεία του Joseph Dommers Vehling)

Οι Βυζαντινοί μάθαμε πως δεν έκαναν τραπέζι χωρίς γλυκίσματα για επιδόρπιο. Τα ονόμαζαν αναδείπνια ή επίδειπνα ή δούλκιον (που μας θυμίζει το ισπανικό dulce δηλαδή το γλυκό). Συνήθιζαν να τρώνε πολλά γλυκίσματα με φρούτα, μέλι και ξηρούς καρπούς. Τις αρχαίες συνταγές θυμίζει ένας από τους τρόπους που οι Βυζαντινοί συντηρούσαν τα απίδια, ο οποίος ήταν ήταν να τα βυθίζουν σε μέλι.

Πως έφτασε όμως η μαρμελάδα στη σημερινή της μορφή; Βρήκαμε έναν μύθο που έχει την πλάκα του και γι’αυτό θα του αφιερώσουμε αυτή την παράγραφο. Λέγεται πως δημιουργήθηκε το 16ο αι. από τον μάγειρα της Μαρίας, βασίλισσας της Σκωτίας, όταν ήταν άρρωστη. Ο μάγειρας επαναλάμβανε συνεχώς, προβληματισμένος για το τι να φτιάξει, τη φράση “Marie est malade” (η Μαρία είναι άρρωστη στα γαλλικά) και έτσι προέκυψε η ονομασία mariemalade.

Η πραγματικότητα όμως είναι κάπως διαφορετική. Στην Πορτογαλία το Μεσαίωνα έφτιαχναν ένα είδος κυδωνόπαστου που αρχικά ονομαζόταν chardecoynes και εξαγόταν στην Βρετανία. Το 16ο αι. άρχισε να αναφέρεται ως marmalade, όπως δείχνει καταχώρηση ενός δώρου στον βασιλιά Ερρίκο Η’ της Αγγλίας:

Presented by Hull of Exeter one box of marmalade (παρουσιάστηκε από το Χαλ του Έξετερ -πόλη της Αγγλίας- ένα κουτί μαρμελάδα)

Αρχεία βασιλιά Ερρίκου Η’ της Αγγλίας, 1524

Το πορτογαλικό κυδωνόπαστο αρχικά εξαγόταν στην Αγγλία και ήταν είδος πολυτελείας, αλλά αργότερα οι Βρετανοί μάγειρες έμαθαν να το φτιάχνουν μόνοι τους. Το 15ο και το 16ο αι. έφτιαχναν μαρμελάδες από πορτοκάλι, δαμάσκηνα, χουρμάδες, κεράσια και άλλα φρούτα. Ενδιαφέρον μας προκάλεσε πως στο Ηνωμένο Βασίλειο την ονομασία marmalade επιτρέπεται να έχουν μόνο παρασκευάσματα από εσπεριδοειδή. Το γιατί θα το διερευνήσουμε σε επόμενο γλυκό αρθράκι μας…

Το πνεύμα πρέπει να είναι ένα υπέροχο μεζεδάκι, όπως το χαβιάρι. Ποτέ μην το πασαλείβεις παντού όπως τη μαρμελάδα.

Noel Coward, Βρετανός ηθοποιός, συνθέτης και θεατρικός συγγραφέας (πηγή)

Αν υπάρχει μαρμελάδα, σίγουρα θα βρεις και κάποιο γλυκό του κουταλιού!

Όπως και οι μαρμελάδες έτσι και τα γλυκά του κουταλιού είναι απόγονοι του αρχαίου μελίμηλου. Σε μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία διαβάσαμε πως το γλυκό του κουταλιού στην αρχαιότητα εξυπηρετούσε την ανάγκη της συντήρησης φρούτων που περίσσευαν από τις σοδειές. Η Ελλάδα από τότε είχε μεγάλη παραγωγή φρούτων, δαμάσκηνων, σταφυλιών, κερασιών, μήλων, αχλαδιών, σύκων, κυδωνιών και κούμαρων. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν το μέλι ως φυσικό συντηρητικό· ταυτόχρονα έδινε και γεύση στα φρούτα. Τα φρούτα και το μέλι -που χρησιμοποιούνταν σε πολλά αρχαία γλυκίσματα, όπως τα τσιζκέικ που έχουμε ήδη μελετήσει σε προηγούμενο άρθρο μας- ήταν από τα αγαπημένα τους ανέκαθεν, μιας και είναι πολύ υγιεινά.

Οι Βυζαντινοί όπως ήδη αναφέραμε αγαπούσαν τα γλυκά, και ειδικά τα φρούτα και το μέλι, με τα οποία έφτιαχναν γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες. Αργότερα, με τη χρήση της ζάχαρης, δημιουργήθηκαν και άλλα φρουτένια γλυκίσματα, όπως τα ζαχαρωμένα και τα αποξηραμένα φρούτα, τα φρούτα σε σιρόπι, τα ηδύποτα και ένα είδος μούστου. Επίσης, με την εισαγωγή μπαχαρικών χάρη στην ανάπτυξη του ελεύθερου εμπορίου, οι γεύσεις εμπλουτίστηκαν με την κανέλα, το γαρύφαλλο, το γλυκάνισο κ.α.

Διαβάσαμε πως η ζάχαρη που εισαγόταν από τον αραβικό κόσμο ήταν ακριβό υλικό και κατά συνέπεια τα γλυκά που την περιείχαν απευθύνονταν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Ο Φτωχοπρόδρομος, καλόγερος που έζησε το 12ο αι., αναφέρεται στα γλυκά του κουταλιού (γλυκίσματα μετά των δισκαρίων όπως λέγονταν τότε) για να στηλιτεύσει την πλουσιοπάροχη ζωή των Ηγούμενων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε ποίημα του…

Εκείνοι τα γλυκίσματα μετά των δισκαρίων ημείς δε τα χολόκουκα καθ’ ώραν με το μόδιν (μέτρο χωρητικότητας).

Θεοδώρου Προδρόμου, «Κατά Ηγουμένων», όπως αναφέρεται στα Άτακτα του Αδαμάντιου Κοραή, 1828

Τα παραδοσιακά αυτά γλυκίσματα διαδόθηκαν από το Βυζάντιο στα Βαλκάνια και την Τουρκία, όπου θα τα βρούμε και σήμερα. Τα γλυκά του κουταλιού εξελίχθηκαν με την πάροδο του χρόνου σε ένα ελληνικό σήμα κατατεθέν. Σερβίρονται παραδοσιακά σε μικρό περίτεχνο γυάλινο ή κρυστάλλινο πιατάκι με μικρό ασημένιο κουταλάκι και συνοδεύονται από ένα ποτήρι νερό. Είναι κατεξοχήν ένδειξη φιλοξενίας σε μονές και μοναστήρια, όπως και στο σπίτι κάθε εγκάρδιας παραδοσιακής νοικοκυράς.

Κατά το επικρατούν μεταξύ των Ελλήνων γενικόν έθιμον, ολίγον μετά την άφιξίν μας, ενεφανίσθη υπηρέτης, κομίζων αργυρούν δίσκον, επί του οποίου υπήρχαν αρκετά κοχλιάρια (κουτάλια) πλήρη γλυκού, τα οποία η νέα κυρία μας προσέφερε εκ περιτροπής. Μικρά ποτήρια ύδατος διαδέχθησαν τα πρώτα, εν τέλει δε, καφές παρασκευασθείς κατά τον ανατολικόν τρόπον.

James Dallaway (Άγγλος περιηγητής), μέσα 17ου αι. από το βιβλίο Με αμύγδαλα, καρύδια και μέλι της Σιμόνης Καφίρη

Ο Αδαμάντιος Κοραής το 1828 στα Άτακτα αναφέρει τις εξής γεύσεις γλυκών του κουταλιού: καρυδάκι, κίτρο και τριαντάφυλλο. Από τότε έως σήμερα τα γλυκά του κουταλιού δεν έχουν λείψει από καμία γωνιά της χώρας και οι γευστικοί συνδυασμοί εξελίσσονται διαρκώς, αντλώντας από την παράδοση και προσθέτοντας που και που σύγχρονες πινελιές. Οι οικοτεχνίες, οι συνεταιρισμοί και οι μικρές βιοτεχνίες που τα παράγουν είναι αμέτρητοι… και οι νοικοκυρές που βάζουν το μεράκι και τη γλύκα τους για να τα φτιάξουν στο σπίτι ακόμα περισσότερες…

Και κάπως έτσι, αφού φάγαμε μπόλικα γλυκά κουταλάκια μέλι, μαρμελάδα και γλυκό του κουταλιού, φτάσαμε στο τέλους αυτού του γλυκού μας ταξιδιού. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τις εξαιρετικές εταιρείες που μας έστειλαν τα προϊόντα τους:

Διαβάστε πρώτοι κάθε νέο μας άρθρο!

Ακολουθήστε μας συμπληρώνοντας το email σας στο πεδίο στο κάτω μέρος της ιστοσελίδας μας, για να σας έρχεται με email κάθε νέο μας άρθρο μόλις κυκλοφορήσει. Μην ξεχάσετε να κάνετε επιβεβαίωση της εγγραφής σας, στο email που θα σας έρθει! 🤗 Όσοι είστε κι εσείς wordpress bloggers, πατήστε απλώς follow. Ακολουθήστε μας στο Instagram (@eatdessertfirstgreece) και στη νέα μας σελίδα στο Facebook (eatdessertfirstgreece) για να βλέπετε τις αναρτήσεις με τα αγαπημένα μας γλυκά… και όχι μόνο!